We are indeed fortunate to be able to present a Polish translation of selected chapters of this yizkor book. There are many people to thank for this collaboration: Ireneusz Socha, who proposed the translation and who translated from the English to Polish; Jacek Dymitrowski, President, TPZD; Marc Seidenfeld, Project Manager of the Debica Yizkor Book Translation, and Mr. Meir Goldman, of the Dembica Landsmannschaft in Israel. All agreed that this was a worthwhile project and cooperated in its implementation.

TPZD, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Dębickiej, is translated into English as Friends of Debica Region Society. Its membership consists of historians, artists, and journalists who are preparing a book on the history and culture of Jews from Debica. This bi-lingual book will include some chapters from the Debica yizkor book. It was agreed that permission to use chapters from Sefer Dembitz would be given to TPZD and that the Polish translation would be donated to JewishGen so that it can appear alongside the English translation.

We wish the TPZD success with their book. The group is eager to correspond with former Dembitzers who would like to share their reminiscences.

I am very pleased to announce that the Scientific Publishing House of the Society of Friends of Sciences in Przemysl is releasing the first Polish edition of “The Book of Dembitz” in 2014. The Polish edition's full title reads “The Book of Dembitz. The Cradle of our Youth – Memories of the Jewish Residents of Debica”. I prepared this edition together with Arkadiusz S. Wiech – a professional historian. We worked two years to complete the book. The volume includes all chapters from the original edition in my translation and a historical essay by Arkadiusz. The book comes with a selection of some rare and highly interesting prewar photographs and a dictionary of Jewish religion and culture.

It was not until 1999 that I found out that the Sefer Dembitz had existed. I simply discovered it when researching the Internet on the history of the Jewish community in Debica, Poland. At first, a few chapters from the book were translated to English and made available by JewishGen, Inc. online. Those were texts completely unknown in Poland: so revealing and captivating in their own right. I kept reading them, looking forward to each new chapter over the years. I had made a decision to translate that book into Polish one day. All the more so none of Polish historians had cared for commemorating Dembitzer Jews back then.

In the beginning, I contacted Joyce Field – the then coordinator of the Yizkor Books Project – and told her I wanted to translate the book. She agreed and was very helpful and cooperative. I began my work in 2004 by translating two texts: “The City and its rabbis” and “The Baking of Matza Shmura”. I never received or asked for any remuneration. I did it pro bono, in accordance with the principles JewishGen adheres to.

Later that year I met Jacek Dymitrowski, the chairman of Society of Friends of the Land of Debica (TPZD), whom I tried to convince that Dembitzer Jews were a great topic for a book. I informed him about the Sefer Dembitz and gave him my first two translations, suggesting he might use them in the book. Also, thanks to my initiative and help, an agreement was signed based on which JewishGen granted TPZD permission to use those two chapters in the forthcoming book. The plan was even mentioned in the American edition of the Time Magazine in the article by Marjorie Backman entitled “Books of Life” (May 5, 2004). Unfortunately, TPZD's book has not been published yet. However, I did continue to work on the translation. Chapter by chapter, Polish language versions began to appear online on this website. I did it in my free time, so it took a very long time – ten years. But I finally made it.

I would like to express special thanks to the people who offered their precious comments and knowledge and encouraged me to complete my work over the past ten years: Joyce Field – Emerita Yizkor Book Project Manager, Lance Ackerfeld – Yizkor Book Project Manager, Marc Seidenfeld and Aviva Weintraub – The Book of Dembitz Project Coordinators and last but not least Oded Golan and Israel Salmon from Irgun Yotsey Debica be-Yisrael.

Note: Those of you interested in purchasing a copy of “Księga Dębicy” may contact the publisher at: tpntpn@wp.pl

Z radością informuję, że w 2014 r. Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu opublikuje „Księgę Dębicy”. Jest to pierwsze wydanie w języku polskim. Pełny tytuł książki brzmi: „Księga Dębicy. Kolebka naszej młodości – wspomnienia żydowskich mieszkańcow Dębicy”. Przygotowałem ją wespół z zawodowym historykiem – Arkadiuszem S. Więchem. Prace redakcyjne zabrały nam dwa lata. Tom zawiera wszystkie rozdziały oryginału (w moim tłumaczeniu) oraz esej historyczny pióra Arkadiusza. W książce znalazły się również niezwykle rzadkie i interesujące fotografie sprzed II wojny światowej oraz słowniczek terminów związanych z religią i kulturą żydowską.

O tym, że taka książka, jak „Sefer Dembitz”, istnieje, dowiedziałem się w roku 1999, przeczesując zasoby internetu w poszukiwaniu materiałów na temat historii gminy żydowskiej w Dębicy. Organizacja JewishGen opublikowała wówczas na swoich stronach internetowych kilka jej rozdziałów przetłumaczonych na angielski. Były to teksty w polskiej historiografii nieznane i niezwykłe – ich lektura wciągnęła mnie bez reszty. Czytałem je, czekając na każdy kolejny rozdział nieraz przez cały rok. Postanowiłem, że przetłumaczę tę książkę na język polski, gdyż wówczas żaden z historyków nie zajmował się zachowaniem i popularyzacją pamięci o dębickich Żydach.

W tym celu skontaktowałem się z Joyce Field – ówczesną koordynatorką „Yizkor Books Project”. Pracę nad przekładem rozpocząłem w roku 2004. Wówczas powstały polskie wersje dwóch tekstów: „The City and its rabbis” („Dębiccy rabini”) oraz „The Baking of Matza Shmura” („Pieczenie strzeżonej macy”). Za pracę tłumacza – i na początku, i później, aż do samego końca – nie pobierałem żadnego wynagrodzenia: robiłem to bezinteresownie, pro publico bono, zgodnie z pryncypiami, którym hołduje JewishGen.

W owym czasie zacząłem rozmawiać z prezesem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Dębickiej (TPZD), Jackiem Dymitrowskim, o potrzebie napisania pierwszej monografii o Żydach dębickich. Przekazałem mu również informację o istnieniu strony, gdzie można przeczytać angielskie tłumaczenie kilku rozdziałów „Sefer Dembitz” i dałem mu moje pierwsze przekłady z tej księgi. Towarzystwo podjęło decyzję, aby rozpocząć pracę nad wspomnianą monografią. W tomie miały się znaleźć dwa, wymienione wyżej rozdziały z „Sefer Dembitz” w moim tłumaczeniu. Dzięki mojej inicjatywie i pośrednictwu, na mocy umowy, JewishGen udzieliło TPZD pozwolenia na wykorzystanie tych rozdziałów w przygotowywanej książce. O planowanej książce wspomniano nawet w amerykańskim wydaniu tygodnika „Time” z 5 maja 2004 r., w artykule Marjorie Backman „Books of Life”. Niestety, planowana przez TPZD książka nie powstała. Ja jednak nie poprzestałem na dwóch rozdziałach i kontynuowałem pracę nad przekładem. Tłumaczyłem w wolnych chwilach, dlatego trwało to bardzo długo, bo aż 10 lat. Ale dokończyłem dzieła

Pragnę gorąco podziękować osobom, które w ciągu ostatnich dziesięciu lat dzieliły się ze mną swoimi cennymi uwagami i wiedzą oraz zachęcały mnie do ukończenia pracy nad przekładem: Joyce Field, Lance'owi Ackerfeldowi, Markowi Seidenfeldowi, Avivie Weintraub, Odedowi Golanowi oraz Israelowi Salmonowi.

„Księga Dębicy” jest próbą odmalowania miasta takim, jakim naprawdę było – bez jakiejkolwiek cenzury wynikającej z pobudek ideologicznych. Księga nie ma ambicji wyczerpania tematu. Wystarczy, jeśli będzie pamiątką miejscowości, w której się urodziliśmy oraz pomnikiem żydowskiego życia, które zostało przecięte przez wroga.

Eseje i zestawienia są po hebrajsku lub w jidysz, czyli w językach, w jakich zostały oryginalnie napisane, z wyjątkiem otwierającego księgę rozdziału nt. historii gminy oraz końcowego rozdziału o Holocauście – oba są i po hebrajsku, i w jidysz.

Przedmowa / Daniel Leibel	5
Historia Żydów w Dębicy / Dr N. M. Gelber	9
Historia Żydów w Dębicy* / Dr N. M. Gelber	15
Do pierwszej wojny światowej	25
Dębiccy rabini	27
Oświecenie i syjonizm	33
Organizacja robotnicza	36
Wspomnienia o tym, jak było	41
Żydzi w samorządzie lokalnym *	41
Wybory do sejmu *	42
Było sobie… / Ruchama Bornstein *	43
Początek / Naftali Shnier *	47
Dębiccy Żydzi / Mendel Wilner *	49
Reb Szlomo Mordkowicz / Naftali Shnier *	53
Kawalarze / Naftali Shnier *	53
Żydowskie serce / Daniel Leibel i Mendel Wilner *	55
Teatr / Mendel Wilner *	55
Pieczenie „strzeżonej macy” / Jehuda Pechter	56
Dębickie portrety / Daniel Leibel *	57
W szkole / Daniel Leibel *	57
Szabasy rabiego Rubena / Daniel Leibel *	57
Lodowisko / Daniel Leibel *	59
Dwa światy / Daniel Leibel *	60
Koszary / Daniel Leibel *	62
Przezwiska / Mendel Wilner i Daniel Leibel *	62
Obrazy (I)	64
Jicchak Laufbahn	65
Skromny człowiek / Bł.P. Józef Shprintzak	66
Jehuda Bornstein	66
Na haszacharskim szlaku / Dov Sadan	68
Dwudziestolecie międzywojenne	74
Wojna i wygnanie / Jehuda Pechter	75
Zniszczenie i odbudowa / Jehuda Pechter*	75
Pierwsze wybory po wojnie / Jehuda Pechter	77
Gmina pod nadzorem rządowym / Jehuda Pechter	78
Pomoc i dobroczynność / Jehuda Pechter	79
Pomoc dla ubogich i chorych / Jehuda Pechter	79
Sierociniec i pomoc dla przyszłych żon / Jehuda Pechter	81
Ostatnie wybory do samorządu miejskiego / Jehuda Pechter	82
Obrazy (II)	86
Bendet Fett / Ruchama Bornstein, Daniel Leibel *	87
Dr Pinchas Laufbahn / Jicchak Freiman	88
Cwi Wolf / Ruchama Bornstein *	89
Szemaja Widerspan	90
Ben-Cyjon Widerspan / A. Haber	90
Szymon Grünspan / Y. Bar-Yitzchak	91
Rywka Diament / Henia Grin-Heistein	92
Ruchy młodzieżowe	94
„Debora” / Rywka Faust	95
„Hanoar Hacyjoni” / Aka Zilbershatz, Pinchas Sommer	96
Młodzieżówka „Mizrachi” / Aszer Salomon	105
Ruch młodzieżowy „Haszomer Hadati” / Mosze Siedlisker-Sarid	108
„Gordonia” / Jehuda Grünspan	110
Młodzież Borochowowska / Mania Grünspan	112
Klub sportowy „Bar Kochba”	114
Edukacja	118
Edukacja	119
Szkoła hebrajska / Abraham Weinberg	119
Moje szkoły hebrajskie / Mania Grünspan	123
Meir Stieglitz Błogosławionej Pamięci	124
Bet Jakow / P. Salomon-Grosman	124
Ważne przebudzenia	126
Przebudzenia w obcej ziemi / Jehuda Grünspan	127
A) Z najwcześniejszych wspomnień	127
B) W chederze	128
C) W szkole powszechnej i gimnazjum	133
Z moich wspomnień / Edna Perelberg	137
Holocaust	141
Zagłada dębickich Żydów / Ruben Siedlisker-Sarid	141
Zagłada dębickich Żydów *	148
Wyskoczyłam z pociągu do Bełżca / Bronia Oling-Burg *	156
22 miesiące w ukryciu u gojów / Bł.P. Perel Faust *	159
Ocalony / Ben Steinhauer *	162
Oto jak ich mordowano / Perel Faust *	163
Reb Izrael Lejb Frankel / Mosze Unger (Jaakow) *	165
Gorzki lament / Jehuda Grünspan	168
Wyskoczyłam z pociągu do Bełżca / Bronia Oling-Burg	170
22 miesiące w ukryciu u gojów / Bł.P. Perel Faust	173
Ocalony / Ben Steinhauer	175
Sprawiedliwi wśród narodów świata	175
Kolebka młodości / Ruchama Bornstein *	177
Dąb płaczu	183
Lista męczenników z Dębicy	185
Genealogia rabinów debickich z dynastii Horowitzów	186
Pamieci dynastii rabinów z Jodlowej	186
Męczennicy z Dębicy – niech pamięć o nich będzie błogosławiona	187
Fotografie	203
Dodatek
Sprawiedliwi docenieni przez Dębicę

Table of Contents

 Dembitz, Poland     Yizkor Book Project     JewishGen Home Page

Copyright © 1999-2024 by JewishGen, Inc.
Updated 13 Sep 2014 by LA