[Str. 295-298]

Wielu muzyków, kantorów, klezmerów i zwykłych melomanów tworzyło interesującą grupę w staszowskim życiu kulturalnym.

Haskala^[1] obudziła pragnienie świeckiej edukacji i wiedzy wśród młodzieży a później pojawił się poważny pęd to edukacji muzycznej. Na początku, gromadziły się grupy młodych ludzi: żonatych mężczyzn i chłopców z jesziwy na jakimś strychu, na polach poza miastem np. na „Pipale”^[2], kamieniołomach (brukshteyn) i tym podobnych miejscach gdzie śpiewane były tradycyjne pieśni religijne ( zemerl). W tamtym czasie śpiewano tradycyjne utwory, które sprawiały im radość i satysfakcję - Ke-vakoras ro'eh edro ("Like a Shepherd Counting His Flock") Areshes Sefoseinu ("Song of our Lips") i Avinu malkenu ("Our Father, Our King „^[3]). Później, po przeniknięciu idei nacjonalistycznych, przeszli na sentymentalne, syjonistyczne piosenki takie jak "In the Place of Cedars" albo „Wznieście sztandar i flagę do Syjonu", które były przeplatane pieśniami ludowymi w języku jidysz [Avrom] Reisen, [Shimen] Frug i inne.

Od tamtej pory, gdziekolwiek poszedłeś, mogłeś usłyszeć porywającą piosenkę - krótką, miłą dla ucha chasydzką zemerl w besmedresh^[4], albo młodych chłopców śpiewających na ulicy. Na polach i w lesie nie było spotkania, które nie zaczynałoby się ani też nie kończyło występem wokalnym, planowanym albo improwizowanym.

Wielu muzyków – amatorów zaczęło potajemnie uczyć się gry na skrzypcach a nawet poszło do konserwatorium. Inni pilnie studiowali naukę zapisu nutowego i chodzili dokształcać się do znanych kantorów a w przyszłości nawet śpiewaków operowych. Wśród nich był młody szczególnie uzdolniony chłopak o pięknym głosie - Avrom Itsik Szerman. Na początku był chórzystą obok miejscowych kantorów Reba Yosele i Reba Moyshe Leybthe a później studiował u Reba Avrom Ber Birnbauma, dyrektora znanej szkoły kantorów w Częstochowie. Potem był przez wiele lat kantorem w Będzinie skąd wyjechał do Toronto i USA gdzie jest(?) Dyrektorem szkoły kantorów w Nowym Jorku.

Avrom Itsik Szerman, jako pierwszy wprowadził w Staszowie naukę solfeżu - czytania i śpiewania z nut. Drugim znanym kantorem i nauczycielem muzyki był Goldman. Wszyscy melomani uczyli się w tamtych czasach u Goldmana, ponieważ był jedynym nauczycielem muzyki w mieście, uczył zarówno teorii muzyki jak i praktycznych umiejętności. Goldman, z szeroką czarną brodą, ubrany w tradycyjny strój, chodził od ucznia do ucznia tłumacząc trudne koło kwintowe, rytm itd. Nikt nie wiedział gdzie się uczył, skąd zdobył taką wiedzę, ale faktem jest, iż cała plejada muzyków i kantorów rozpoczęła swoją działalność od nauki u tego prostego człowieka.

Lista muzyków działających, jak sięgnę pamięcią, to - błogosławionej pamięci - Motl, Goldberg, który studiował u wspomnianego Birnbauma a potem wyemigrował do Ameryki, gdzie zajmował honorowe miejsce w świecie kantorów i kompozytorów, szczególnie w Toronto. Itshe Wolman był melomanem, fanatycznym wielbicielem muzyki. Włożył wiele wysiłku i pieniędzy w kształcenie muzyczne dwóch utalentowanych córek. Młodsza Halinke, ukończyła Warszawskie Konserwatorium i została nauczycielką muzyki w szkole muzycznej w Białymstoku.

Kilka lat później pojawiła się nowa wielka gwiazda w świecie muzycznym Staszowa - Pinchas Szerman, młodszy brat wyżej wymienionego kantora Avroma Itsika Szermana. W konkursie kantorów zorganizowanym przez Tłomacką Synagogę wWarszawie, Pinchas Szerman zajął drugie miejsce, śpiewając ze znanymi kantorami Gershonem Sirotą i Mosze Kusewickim (= Moshe Koussevitzky).

Wybuch pierwszej wojny światowej, przerwał oczywiście działalność muzyczną młodych ludzi w Staszowie.Po zakończeniu wojny, młodzi ludzie powrócili ze zdwojoną siłą i na nowo rozpoczęli swoją działalność muzyczną. Następna historia zilustruje jak bardzo byli zaangażowani, jak bardzo zależało im na swoja edukacji muzycznej. Pewnego dnia, zorientowano się, że nagle zniknęło kilku synów ze znanych, szanowanych rodzin a razem z nimi zniknęło z domów rodziców wiele setek rubli. W mieście zawrzało. Jak to się mogło stać!? Dzieci z dobrych rodzin zamieszane w taki rozbój!? Zamieszanie nie trwało zbyt długo. Wkrótce nadeszły listy z Wiednia, które wyjaśniły całą zagadkę. Okazało się, że owa grupa chłopców zaczęła tam studiować muzykę a ponieważ nie wiedzieli, w jaki sposób zrealizować swoje plany, nie zawahali się zabrać rodzicom pieniędzy. Wśród tych, którzy uciekli był Yankev Grinbal, student z besmedresh i Meyer Wagner, zarówno jeden jak i drugi byli synami zamożnych kupców.

Kilka lat później powtórzyła się taka sama historia. Ponownie kilku synów z dobrych rodzin zniknęło, aby gdzieś w świecie studiować muzykę. Byli tam Yosef Nehemia Grinburg, syn Yeheskela, Yosef a“Nehemiasza” i Motl Helmer syn Shmuela Helmera. Trzeba zaznaczyć, że w mieście było już sporo świeckich osób, które zapewniały dzieciom i moralne, i materialne wsparcie tak by mogły realizować swoje marzenia.

Wśród muzyków działających w mieście, ważne miejsce zajmowała rodzina Szwugierów, (= Shvoger), z której wszyscy bracia ukończyli Konserwatorium Warszawskie. Ich pierwszy koncert z towarzyszeniem fortepianu, skrzypiec i wiolonczeli odbył się podczas pierwszej wojny światowej, i został dobrze przyjęty. Potem miasto podupadło, ale wiele szanowanych rodzin wysyłało swoje dzieci na naukę do Szwugierów.

Mój brat David Rotenberg był również utalentowanym muzykiem. Otrzymał edukację muzyczną w Warszawie. Podczas pierwszej wojny światowej pojechał do Berlina i tam studiował ucząc się harmonii i kontrapunktu. Był dyrektorem chóru w Łodzi (starej-nowej?) i w dużej tzw. Niemieckiej Shul.

Klan kantorów nie ograniczał się jedynie do dwóch słynnych braci Szerman. Nasze miasto wyróżniało się wieloma znanymi kantorami i baley tfiles^[5]. Jednym z nich był reb Jerachmiel Chazn, utalentowany muzyk, który swoją pozycję uzyskał nie tyle ze względu na swój głos, jak wszyscy wybitni kantorzy, ale ze względu na bardzo udane kompozycje na święta, m.in. oryginalną kompozycję "Molded by Clay", które tutaj drukujemy ( patrz koniec artykułu).

Na starość, reb Jerachmiel wyruszył w kolejną alija [przyp. tłum^[6] do Izraela, gdzie zmarł w Jerozolimie, w wieku 83 lat.

Innym baltfile, który odniósł wielki sukces i znany był daleko poza Staszowem, był Yisroelkele Khazn (Wajcman). Jego potężny, czarujący, pełen barw i niuansów głos a la Kwartin lub Hirszman [przyp. tłum^[7] - hipnotyzował słuchaczy. Nawet shachres, śpiewany przez Yisroelkele w dni powszednie był naprawdę wyjątkowy. Nie wspominając o, Hallel^[8], który recytował/ odczytywał podczas Rosz Kookiacha (Księżyc w nowiu) lub w czasie ważniejszych świąt. W późniejszych latach nie był słyszany aż tak często, ponieważ modlił się (daven)^[9] w czasie Jamim Noraim (High Holy Days) [przyp. tłum^[10] u rabina Kuzminerskiego, Rebbe Leybele, albo w Zamościu albo w Krakowie. W kręgach chasydzkich szeptali, że cały dwór rebbego opiera się na Yisroelkele Khazn. W czasie Jamim śpiewał z większym chórem, swoimi "akompaniatorami", których przywoził razem ze sobą. Towarzyszyli mu, między innymi Pintshe Garten - także, jako davened, shasheres[9].

Yisroelkele był nie tylko kantorem o wspaniałym, ujmującym głosie, ale również dobrym człowiekiem. Znał Talmud, był mądry osobą, dobrym mówcą i dobrym pisarzem, do tego bardzo przystojny, z płonącymi, ruchliwymi czarnymi oczami; krótko mówiąc, człowiek o wielu talentach i zaletach. Został zabity po tym, jak został zadenuncjowany przez Polaków (niech jego śmierć zostanie pomszczona).

Kolejny Staszowianin Szmuen Brinbal był od wielu lat kantorem w Ludmirze (Włodzimierz). Miał ujmujący, liryczny tenor; to była uczta duchowa, kiedy Birnbal śpiewał. Nie można zapomnieć o kantorze ze szkoły, Yotke, Diznhausie; potężnym głosem poprowadził coroczne nabożeństwo żałobne w rocznicę śmierci dr Theodora Herzla.

Poza całą gamą tandetnych baltfile, było wielu interesujących miłośników muzyki, którzy później zajmowali ważne stanowiska poza Staszowem. Jednym z nich był Yankev Cimerman - później bardzo popularny w warszawskich kręgach muzycznych. Kiedy był jeszcze studentem w synagodze, a następnie żonatym, młodym mężczyzną kontynuującym studia religijne, poznał miejscowego muzyka, aby nauczyć się grać na skrzypcach „Hatikva? [przyp. tłum^[11]. Z powodu sporu w rodzinie, Cimerman rozwiódł się i wyruszył w szeroki świat. W Warszawie stał się znanym skrzypkiem, a jego skrzypce również były w cenie. O tym, jak daleko sięgała jego popularność, świadczy fakt, że światowej sławy artyści, jak [Bronisław] Huberman, [Joseph] Szigeti, [Fritz] Kreisler i inni, konsultowali się z Cimermanem, a nawet odwiedzali go w pracowni.

Niewiele osób wie, że popularna ludowy pieśniarka Zimra Seligsfeld, żona [Menahem] Kipnis, muzyka i kompozytora muzyki ludowej w języku jidysz, pochodziła ze Staszowa.

Nie tylko pojedynczy mieszkańcy interesowali się , lubili muzykę albo mieli wyższe aspiracje w związku z muzyką. Cała młodzież z miasta wykorzystywała właśnie muzykę do walki o swoje ideały i marzenia. Grupy młodzieżowe, szczególnie z Hashomerem Hacairem [Youth Guard] [przyp. tłum^[12] na czele, zawsze miały znakomicie wyszkolone chóry, gdzie śpiewanie było ważną częścią programów i zajęć. Kto ze Staszowian nie pamięta świątecznych wieczorów literacko-muzycznych i koncertów Chanuki pełnych głębokiej tęsknoty, prowadzonych pod kierunkiem Hacaira? Część literacką prowadził Mojżesz Leyb Dajtelbaum, podczas której prezentowano ważne dzieła muzyczne - muzykę kameralną, czasem z kwartety smyczkowe z towarzyszeniem miejscowych muzyków.

Podpis pod zdjęciem: s.297 Kompozycja muzyczna, Yerachmiel Chazn do "Molded by Clay", wydana przez Moshe Rotenberga wersja papierowa/ s.301 wersja elektroniczna The New York Public Library http://yizkor.nypl.org/index.php?id=2499 (przyp.tłum.)

  Staszow, Poland     Yizkor Book Project     JewishGen Home Page

Copyright © 1999-2024 by JewishGen, Inc.
Updated 22 Oct 2018 by MGH