Z angielskiego przełożył Andrzej Ciesla

Liczba ludności

Stężyca jako wioska powstała z dóbr szlacheckich. W 1581 roku król Stefan Batory nadał wiosce prawa miejskie. Prawa były potwierdzone w 1713 roku przez króla Augusta II i ponownie w 1744 roku przez króla Augusta III. Po koniec 19-tego wieku mieściła się tutaj mała fabryka tekstylna.

W dokumentach z roku 1504 -1507 występuje dwóch Żydów z Krakowa. Mojżesz i Jakub Fiszlowicowie jako poborcy podatkowi w Stężycy. W tamtym czasie Żydom zakazano mieszkać w Stężycy,posiadać grunty,lub angażować się w handel,z wyjątkiem dnia handlowego i rocznego jarmarku. Pomimo tego zakazu prawdopodobnie kilkunastu Żydów mieszkało w mieście. Dokumenty z 1760 roku świadczą o ostrych sporach między Żydami i mieszkańcami, które dotyczyły prawa zamieszkania Żydów w mieście i prowadzenia przez nich handlu. W wyniku kłótni jeden Żyd został ranny. Spór doszedł aż do gubernatora. który zdecydował ,że zakaz nadal będzie obowiązywał, a równocześnie wydalił tych,którzy pobili Żydów. Dopiero aż po trzecim rozbiorze Polski zakaz został zniesiony.

Większość Żydów w Stężycy utrzymywała się z drobnego handlu i rzemiosła. Między innymi byli tutaj handlarze zbożem,sklepikarze,szmaciarze,domokrążcy,a także krawcy,szewcy i inni rzemieślnicy. W czasie pierwszej wojny światowej życie ekonomiczne zostało sparalizowane i Żydzi cierpieli niedostatek. Ich trudna sytuacja ekonomiczna trwała i w okresie międzywojennym a to głównie z powodu upadku gospodarczego Polski w latach dwudziestych a także i z powodu bojkotu Żydów przez antysemitów w latach trzydziestych.

Kikudziesięciu Żydów w Stężycy nie tworzyło samodzielnej gminy. Był tutaj miejscowy dom nauki i rytualny rzeźnik. Umarłych przewożono na cmentarz do Garwolina, bo Żydzi ze Stężycy należeli do tamtej gminy żydowskiej.

W okresie międzywojennym zorganizowano w Stężycy nieliczną organizację Ogólnych Sjonistów i Agudat Israel.

Przed wybuchem drugiej wojny światowej mieszkało w Stężycy około 30 rodzin żydowskich. Na początku września,kilka z nich przeniosło się do Dęblina w nadziei ,że tam polepszy sobie warunki ekonomiczne.

W pierwszych miesiącach niemieckiej okupacji Żydzi w Stężycy nie cierpieli z powodu prześladowań i mogli mieszkać we własnych domach a także pracować tak jak przedtem. W końcu 1939 roku powołano Judenrat . Składał się on z trzech członków pod przewodnictwem przewodniczącego Epsztajna. Stężycki Judenrat podlegał dęblińskiemu i jego głównym zadaniem było zabezpieczać dla Niemców robotników przymusowych. Żydowscy robotnicy w liczbie 60-ciu rozdzieleni byli do dwóch grup - dwie trzecie z nich pracowało w niemieckim szpitalu wojskowym,który był założony w okolicy,oraz przy innych pracach dla potrzeb niemieckiego wojska. Reszta była zatrudniona przy naprawach dróg i szos. Odpowiedzialnym za nich był polski inżynier z Dęblina niejaki Barszyc. Traktował żydowskich robotników łagodnie. Robotnicy szpitalni oraz pracujący gdzie indziej nie byli prześladowni przez swoich dozorców, ale praca sama w sobie była ciężka. Żydowskim robotnikom płacono 4 złote za dzień. Większość miejscowych Żydów zarabiała na utrzymanie. Mogli swobodnie opuszczać Stężycę i kupować żywność i potrzebne artykuły od rolników i dlatego nie cierpieli głodu. W przypadku choroby opiekę lekarską mogli otrzymać od polskiego chirurga z Poznania,który osiedlił się w Stężycy. Od początku 1940 roku Żydzi musieli nosić białę opaskę z gwiazdą Dawida.

Wraz z niemiecką inwazją na Związek Radziecki w lecie 1941,warunki Żydów się pogorszyły i zapanował głód. Mężczyźni nadajacy się do pracy byli przeniesieni do obozu pracy w Dęblinie.

Na wiosnę 1942 rozeszły się pogłoski o deportacji Żydów z województwa lubelskiego do obozów zagłady. 7maja 1942 SS-mani z Dęblina przyjechali do miasta. Rozkazano Żydom wziąć ze sobą mały bagaż i zgromadzić się na placu zbiórki. Kiedy podano to do wiadomości,15 Żydów uciekło do lasu. Dwóch z nich złapano i Niemcy ich rozstrzelali. Żydzi pozostajacy w Stężycy byli przesiedleni do Dęblina i stamtąd wraz z miejscowymi Żydami wysłani do obozu zagłady w Sobiborze.

Kilka tygodni później do Stężycy przywieziono 40-tu Żydów z obozu pracy w Dęblinie. Niektórzy z nich to byli mieszkańcy Stężycy. Między nimi było 3 członków Judenratu u z rodzinami,których wzięto z transportu w Dęblinie. Człowiekiem za nich odpowiedzialnym i który ich umieścił w nowym obozie w Stężycy był Polak z Poznania, Kowalski. Robotnicy byli zatrudnieni w budownictwie oraz przy naprawie dróg. Wszyscy,około 60 osób, byli zkwaterowani wraz ze swoimi rodzinami w jednym domu w mieście. 27 października 1942 roku Kowalski dowiedział się,że władze planują likwidację małego obozu pracy w Stężycy. Ostrzegł członków Judenratu i dzięki niemu około 20-tu Żydom wraz z członkiem u Katowicem i jego rodziną,udało się uciec do lasów. Ci,którzy pozostali w Stężycy,około 40-tu byli przeniesieni do obozu pracy w Deblinie. (więcej o losach tych robotników w obozach w Dęblinie,w artykule o Dęblinie-Irenie)
W kwietniu 1943,powstał nowy obóz pracy w Stężycy. Robotnicy w liczbie około 200-tu pochodzili z różnych obozów w województwie lubelskim. Zostali zakwaterowani w dwóch domach w mieście i pracowali przy budowie drogi na Pawłowice. Obóz istniał około 2 miesięcy i był zlikwidowany w czerwcu. Nie wiemy nic o dalszych losach tych robotników.

 Yizkor Book Project    JewishGen Home Page  

Copyright © 1999-2024 by JewishGen, Inc.
Updated 5 Feb 2013 by MGH